Roteiro imaginário (e não) pola vida e obra de María Mariño

Partilhar

O deus-pai Pinheiro apanhou um bloco de mármore, como este de quartzo que cá temos, e cinzelou nele para dar forma a uma humana figura. E convocou o deus-pai todos os outros deuses e pediu a cada um deles para lhe proporcionarem um dom, um poder, uma definição, a essa nova trovaitriz, um século depois:

Decidiram os deuses no olimpo que eram tempos de outra nova profeta, passado um século da primígena Eva, a Rosalia da que somos costela, carne da carne, sangue em que molhar a pena no rodízio eterno do tempo. Decidiram os deuses: esse é o lugar-único permitido àquelas que querem escrever.

O roteiros imaginários (ou não) são uma versão fantasiosa dos roteiros biográficos. Exigem por parte das participantes a capacidade de se deslocar a outros lugares pois o espaço em que se desenvolvem não deixa de ser uma metáfora doutros espaços.

Os roteiros imaginários (ou não) nascem da leitura atenta da obra das autoras roteiradas e não são outra cousa que uma escusa para partilharmos os seus textos.

A autora que hoje nos ocupa é María Mariño.

Construimos este roteiro apoiadas na leitura da Obra completa (Xerais,1994) que recolhe os livros Palabra no tempo e Verba que comeza e más allá del tiempo. O libro inédito de 1965 (Alvarellos, 2007) ademais de artigos, poemas e entrevistas disponíveis na rede.

PARADA 1: Monumento quartzo

E Otero Pedrayo outorgou-lhe a beleza e doçura das raparigas montanhesas: “flor de farinha dos rodicios do mar nas súas areas, xustillo sedán do moito porqué nas súas terras, un doce rendimento de rexa montanha…” [1]

E Novoneyra asignou-lhe mãe, guia, caminho e cárcere: “un diante istes poemas de María Mariño escrama con non menor emoción: Naceunos unha nova Rosalía”

E disse Manuel Maria: vai ser intuitiva e natural, telúrica no saber, unha poeta cujos acertos nascem da falha: “Posiblemente a súa pouca formación gramatical levouna a cometer incorreciós -que non erros- sintácticos e lexicográficos que supuxeron sorprendentes achédegos estilísticos e poéticos” [2]

E aí afondou Novoneyra: “María Mariño, quizabes o poeta que menos libros leeo, que cáseque non leeo libros, parte sempre da cultura i a fala popular i é, pola súa incontaminación libresca, a máis válida, toma da alma galega” [3] A poeta pura. A pura poeta.

E Méndez Ferrín colocou nela o misticismo: “esa ruptura interior do idioma (…) e conseguinte dislocación e confusión das categorías gramaticais, prodúcese en función da loita por comunicar a súa experiencia mística de aniquilación” [4]

E Victoria Armesto, deusa fémina entre deuses, optou por outorgar-lhe o dom da melancolia: “…Si uno se fijaba, no le faltaba belleza, y lo más impresionante en ella eran los ojos, tan negros, tan tristes” [5]

E veio depois Agrafoxo e arredondou o feitiço biografando uma mocinha complexa, solitária, sonhadora, melancólica e rebelde: aí vai a tola a sonhar! Um mistério por resolver.

E foi Borobó quem certificou o fim de obra insuflando vida dependente e subordinada: “¿Quién es María Mariño Carou, la noyesa del Caurel? Es una invención de Novoneyra em el sentido que se le da a la palabra invención cuando se habla del hallazgo del cuerpo del Apóstol.” [6]

Como bem indica María do Cebreiro [7] colocar na alteridade era a única maneira de fazer possível o impossível: uma costureira humilde metida a mestra de escola poetando em galego. Perante esta pandora falsa criada polos deuses do olimpo, María Mariño põe-se em pé e define-se:

Aquí che deixo, meu peito canso, aquí
che deixo,
aquí che deixo neste branco papel trillado, nestepercuro das horas.
¿Quen eres -perguntaranche-, quen eres?

Son a néboa que anda soia, son o solque quenta as queixas, dos camiñosson o farto,son o sono que rixemundo que verte tempo,son o berro caladiño entre arranque-brío de sono morto.Das cousas que non se atopantamén son,das ondas soio van, van e van,delas son,de cando veñen e vein vindodelas son. Son o ledo daquel sono -terra sin pisadas,soio remaxe das cousas-.Papel branco,trillado,papel,berra,berra entre os fortesdesde as miñas verbas que che magoan[8].

PARADA 2: vagonetas e carris

Como Emily Dickinson recluída no seu quarto, assim nos fazem a María Mariño: La más reducida ventana de las cinco // que hoy invaden de oxígeno mi // estancia // es mi verdadero aposento[9]. 

Lá fechadinha no seu Courel, limitada nos cumes, sem horizontes de leituras nem escrituras, depressiva de condição, triste e melancólica, deitando versos como medicina contra a histeria. A tola do monte. A doente prendida na dor.

Porém, a biografia. Aquela que nós nem imaginamos nem inventamos: Noia, Escarabote, Algorta, Arçua, Elantxobe, San Finx, Lugo, Monforte, Madrid, A Corunha. Lugares de pré-guerra, guerra e posguerra que a poeta transitou. Rural, cidade, costa e interior. República, bombardeios e 25 anos de paz acalada.

Quantas vezes chegou a esta estação a poeta, quantas vezes apanhou um destes comboios, quantas vezes deixou os cumes atrás.

En este 59, año de abundantes tormentas por cierto… se nos ocurrió ir a pasar nuestras largas vacaciones a la capital de España, a casa de mais hermanos. Pienso em el decisivo momento de sacar nuestro billete de tercera clase por lo difícil que suponía para nosotros el poder viajar em condiciones más cómodas, por la carestía de la vida, etc., etc, etc,.

– Iremos cómodos -dijo mi esposo mirándome fijo como adivinando mi sentimiento-. Como circula otro tren por la vía nueva, no hay nada que temer -concluyó dirigiéndose a la taquilla mientras yo le seguí com la mirada sin articular palabra alguna, aunque terriblemente preocupada. Desde el Movimento Nacional de España es verdaderamente terrible el poder realizar cualquier viaje em tercera por verse los pasillos de los trenes enteramente abarrotados hasta llegar al peligroso momento de tener que apearse la gente por las ventanillas, mientras outros voceaban sin poder acomodarse…[10]

E nessas saídas a impossibilidade de uma biblioteca, de uma livraria, de um simples quiosque onde fazer-se com leituras. A impossibilidade de ver amizades e família que emprestem livros, que falem das cousas do mundo, que acompanhem na festa e na atenção à vida. A limitação da cela. A escuridão do lar e a olhada encastrada em uma janela:

A mi regreso

A pesar de ser un día de junio, era lluvioso y gris. De cuando en cuando se veían por las veras de estampados tejados, armoniosos flecos de agua cristalina pareciendo teñidos por el Arco Iris que cruzaba la comarca.

Niños vecinos que había dejado, eran magníficos adolescentes, me miraban quietos como avergonzados por haber dejado de ser niños…

¡Habla el mar en la caída de la tarde de este mi día de junio!

Ambiciosas rocas se yerguen en bandadas de gaviotas, cuando corros de barcas se esparcen por la plateada ría, hora tras hora. Estas diminutas embarcaciones, como nidos empotrados en el mar, no se mueven, permanecen ancladas donde sus redes posan al pez.

Mujeres como puntos suspensivos se divisan en la amplia playa de fina arena blanca, extrayendo de esta el siempre nuestro sabroso marisco.

Una voluminosa nube de palomas tejen sus amores sobre los cañones que posan en la torre de una señorial casa vecina, pareciendo por ello simbolizar el caminar del tiempo que a su paso elaboran con el paisaje que dibujan sus plumas.

Toca en la parroquial iglesia como si fuese de ánimas. Paso a paso mujeres cubiertas con ligeras mantillas acuden a las enlutadas llamadas envueltas ya en la vera del crepúsculo. Como un presentimiento llega a mí que debo acompañarles. Dejo la pluma[11].

PARADA 3 : Sombras do regato.

Estamos na paragem d’Os Corvos, nas redondas de Parada do Courel. É nestes espaços onde antigos alunos lembram María Mariño a ler e escrever, “deitada(os) sobre a herba, e gozando dos momentos que nos ofrece a vida, à sombra duns castiñeiros que eran moi frescos e sombríos para descansar nas primeiras calores da primavera e do verán”[12].

Carrega a poeta com uma daquelas maldições descritas por Joanna Russ[13]: a de ser autora de uma só obra (em vida). Autora espontânea e casual, que botou uns versos e encertou. Uma casualidade, macaquinha que tecleia o Quixote sem dar por isso: Una mañana del año 1957, diez años después de haber llegado al Caurel, Maruja se levantó y, en vez de entregarse a las faenas domésticas (era una buena cocinera, aunque no le gustaba guisar), cogió un papel y un lápiz y, por primera vez en su vida, se puso a escribir. // Cuando Roberto salió de la escuela, María le recitó aquel primer verso en gallego y le preguntó: “¿te gusta?”. “Está bien -le contestó Roberto -. ¿Quién lo escribió?”. // “Yo”, le contestó María. “¿Tú? – se asombró su marido -. “Sí, yo – dijo ella impaciente – y es muy fácil”. Desde entonces era raro el día en que no escribía un poema…[14].

Perante isto a poeta indócil. Aquela que escreve desde sempre, como teimam em lembrar outras testemunhas: “La tía Maruja escribía y leía mucho. A cualquier persona le hacía una poesía. Fue siempre así. Las hacía con amor y dulzura. Era muy inteligente y muy lista. Siempre escribía deprisa y llenaba muchas páginas”[15]. Aquela que quer escrever por cima de todo, a que truca por poder publicar, aquela que viaja a Madrid e Riba’d’eu na procura de editor, a que pede ajuda a Ánxel Fole. A que teima, com feroz vontade, em deixar um livro fechado e rubricado quando venta no ar dos cumes o alento da morte, essa amiga.

Reparai nos títulos dos livros: Palabra no tempo e Verba que comeza. No princípio é o verbo e no final é a palavra.

Corría a xente coa alegría no colo.

Compríase a conta de outro manso día que espaiara o tempo.A paisaxe alumeaba o cor apagadoca súa ponte de ida e vidas.Os pinos daban brisa de picaños, de resina eretornos, retornos apañados de horas donas,retornos axeados e frorecidos de mañán serea.O pinar, ensaio perene- brindaba seu són.Seus sendeiros esvaradizos volvíanlle o nome o tempo aquelque deixou o seu trocándose por loitaque non foi del apañada, loita xiradoracomo ave soia, fría sin dono.Parou a xente no seu,a gaita seguía o són da súa historia,historia que xa contara.¡Moitos traguían dela!Cansos os rostros de trotar e festexosbrilaban na fartura que lles ditaban,ditado que non entendían pero medraban nel.Un alalá berrou:“Somos de cada intre”.Niste intre que agora me leva,que agora me dá, son aquela muda que palpita dela.Non son aquela agra aberta que fala sin contacomo auga que corre polo regueiro.Non son aquel día festeiro e punzante.Non son ave que canta para que lle escoiten.Fala a luz:“Rastro eres da fiebre do tempo”[16]

PARADA 4: Poço da mina

Tiven medo de bogar,
tiven medo da alga crara.
Anque fora cuns bons remos
anque fora na mar calma,
¡non vogaba!, ¡non vogaba!
O medo xa non sei del.
Xa secou aquel mar longo.
E sin saber donde veu,
si é doutro ou é meu,navego nun mar de fondo[17].

Este espaço de San Finx foi tão insignificante nas primeiras achegas à vida de María Mariño como marcante na sua biografia. Cá veio, acompanhada do seu homem, no verão de 1946, aínda “que antes ya estuviera em las minas cogiendo wolfran, como hacían outras mujeres de aquellos lugares después de la guerra”[18]. A roubacha das humildes. Vinha o casal de Elantxobe e iria para o Courel quando começasse o ano escolar. Cá vivia a sua mãe e cá vivia um seu irmão, Emilio. Outros dizem que veio porque estava Don Teo de médico e oferecia uma garantia de saúde. María carregava barriga grande e nova vida a latejar no útero. Como tantas, vinha parir ao arrimo materno, para ter ajuda nas primeiras semanas.

Porém, o choque. A força e a violência da morte. O meninho, Roberto, falecerá semanas depois de nascer. Seguirão-lhe, nos messes que venham, a mãe e dous dos irmãos.

E sim, chegou o poço, este poço, que mata e sepulta sob toneladas de terra pulmões sem ânsia já para respirar. A poeta sumiu em uma funda depressão, ou um luito com dó enorme. Quem não, com tantas pessoas queridas perdidas em tão tempo pouco!

Foi transformado esse estado em essência, sem diferenciar o ser do estar: María Mariño teve depressão, não era depressiva. Isto limitou enormemente as leituras da sua obra, olhada só do modo biografista e procurando a doença em cada verso. Acordam-nos as tolas, as negadas, a Silvia Plath, ou a Anne Sexton, ambas com depressões post-parto e recluídas no espaço único e absoluto da tristeza. Gostamos da olhada da Marica Campo[19], quando fala de escrever porque reborda o copo ou porque este está baldeiro. Umas vezes escreverá Mariño desde a plenitude, outras desde a desdita, mas sempre escreve, afirmando a sua identidade, a sua presença: eu sou e não me divido.

Silvia Plath poetou[20] a perda de uma criança e acho que bem poderia servir para a Mariño. Imaginamo-la assim, nas noites de invernia do Courel:

SEGUNDA VOZ:

Estou em casa, ao lado do abajur.
As noites se alongam.
Remendo uma anágua de seda: meu marido lê.
A luz abrange essas coisas com tanta beleza.
Há um tipo de fumaça no ar da primavera,
Fumaça cobrindo o parque, as estatuazinhas
De rosa, como se uma ternura acordasse,
Uma ternura que não cansa, algo que cura.
Espero dolorida. Acho que vim me curando.
Há muito mais o que fazer. Minhas mãos
Podem costurar com elegância renda nesse material. Meu marido
Pode virar e virar as páginas de um livro.
Assim ficamos juntos em casa, após horas.
É só o tempo que pesa sobre nossas mãos.
É só o tempo, que não é material.
As ruas podem virar papel de repente, mas me recupero

Da grande queda, e me encontro na cama,
Segura no colchão, braços entrelaçados, como que para uma
queda.
Eu me encontro novamente. Não sou nenhuma sombra
Embora haja uma sombra saindo dos meus pés. Sou uma esposa.
A cidade espera, dolorida. As folhinhas de relva
Racham a pedra, e são verdes de vida.

PARADA 5: Chan das Minas, acarão dos tocos de eucalipto.

Acima destas escadinhas entre tocos, houve uma casinha de escola. Cá nesta casinha vivia María Mariño com o seu homem. Nessa dali, assim, porta com porta, os Novo Neira, que acolheram o casal quando se instalou em Parada do Courel, que prenderam cozinha de ferro e aqueceram caldos quando a poeta esteve doente.

E chegou a maldição mais grande de todas as descritas por Joanna Russ: ela não era ela, era ele. Não escreveu ela, mas Uxío Novoneyra. Bom, escreveu ela, mas ele revisava e riscava o mau e acrescentava o bom. Bom, escreveu ela, mas imitava-o a ele.

E mais: bom, fez ela, mas só escreveu porque ele a animou. E mais: a ver, há escritos velhos dela que confirmam que não era boa até ele aparecer.

Porque parece que a prática contínua de escrita e leitura não dão por si melhora. Não há ofício que se aprenda, só a inspiração soprada ao ouvido por um dos deuses do galego olimpo.

Perante isto a mulher que resiste.

Uma autora que toma as suas próprias decisões e que não se submete, como lemos nesta carta a Ánxel Fole:

Distinguido amigo: le envío el original de mi libro Más allá del Tiempo tal y como hemos quedado de hacerlo durante los últimos días de nuestra estancia em essade tan grato recuerdo por su amable compañía. Si hace el favor al recibirlo me lo participa para mi tranquilidad. Muchos de los poemas están hechos años antes de Palabra no tempo. Novoneyra me há escuchado algunos a duras penas. A pesar que le gustaban mucho, decía que eran buenos, con todo y ello no quería oír nada em castellano. Cosa extraña esta…

Roberto y yo agradecemos la crónica hecha por v. GRATA VISITA, muy bonita por cierto, está hecha com mucha poesía. Nos la mandó un amigo de Quiroga, nosotros tenemos La Voz de Galicia.

¿Qué impresión le dará este libro? Vamos a verlo. Tengo que darle otros reparos. Las faltas me aturden, y hoy con los 39 que para mí marca la voz mercurio em termómetro más todavía, casi no veo las letras. En la máquina surgen más faltas, por estar yo aprendiendo, claro. (…/…)[21]

Temos cá uma autora que se afirma escrevendo desde há tempos, que nega a autoridade de Novoneyra, que vive tão isolada que recebe um jornal na casa e que com 39 anos anda a aprender a escrever a máquina, para poder governar todo o processo de escrita.

Aclaremos: a amizade não pode ser negada. Deu-se uma irmandade íntima entre o poeta courelão e a María Mariño. Provavelmente a orientou na exploração de novos autores e autoras, apresentou-lhe novas leituras, mediou com outros inteletuais, partilhou com ela textos (não só ela com ele); puideram conversar, e muito, sobre literatura. O que fazemos as segadoras nesta intimidade que é A Sega. O mesminho. Sem que ninguém nos negue a individualidade das nossas propostas literárias. Ou sim.

Calma, amiga, calma que tamén eu
espero.
Non me empuxes.
Non me mandes falar o que non dis.
Nom mandes que de ti diga
si hoxe non che conozo.
Non me empuxes
si non me dás de a feito, non me empuxes que non
ando.
Non ando na túa liña
trillada de sóo.
Non ando entre pé descalzo -mascarada verba-.
Non ando sin ti de forma -luz viva-. Non ando,
non.
Escoitos todos, ¡como ditades!
¡Como vedes as cousas dinde a vosa sabia meda!
¡Como teñides!
Teñidos de formas,
teñidos de rumbos, de camiños soios e de
pausa,
teñidos de verbas, verbas duras sin
moles, verbas brandas,
verbas que se atopan como eran,
verbas que enxugan mundo entre homes,
que enxugan terra, terra mollada de
són,
que enxugan nebra,
aquela de trono limpo,
enxugan peito,
peito frío, amofado en alma
morta.
Forza, empuxa de ti e fala[22].

PARADA 6. Boca da mina luminiscente

1

O mundo dos furados canta un cantar que eu aprendín.
Eles sabem o que cantan i eu non sei a quen llo oín.

2

Os paxariños hoxe cantan ben con outro són.
O día nace máis craro. ¿será deles o hoxe ou non?[23]

Os furados, os ocos, acompanhando e contrastando os cumes, têm alta presença simbólica nos poemas de María Mariño. Furados, ocos, poças, que bem podem ser naturais ou como este picado com a força e a vontade humana:

Pica o canteiro pedra,
a que onte foi tecida
na erguida voz do poeta
pra verba da cantiga.
Recende a terra a Virxen.
Entre o sol vén vindo o cento.
A comida vai chegando,
a boroa sabe a trigo.
Espráiase a paz e o tempo.

Escondem os buracos e essência da fenda, a abertura funda da terra pola que podem esvair os significados, o sentido, a luz que clarifica o entendimento. Porém, também há covas furadas na procura do mineral precioso, do musgo diferente e bio-luminiscente[24], que na escuridade alumeie os significados, o sentido, o entendimento. Faz isto María Mariño com a língua: preme, rompe, combate, bate no mineral, na terra, na sintaxe convencional[25], até dar com o vocábulo exato. Confundiu isto muita crítica: cava na terra da horta, nas palavras do quotidiano, e muitos só conseguiram ver simplicidade, ignorância, rudeza, no domínio que a poeta mostrou do pico, da pá, da dinamita. Já nos adverte Ma Xosé Queizán: “Que ningunha mente simple atribúa esta ruptura lingüística à ignorancia, ao descoñecemento das leis da escrita! Novoneyra alcumouna de “dinamiteira da fala”. Pero non se limita a dinamitar. Non caen os anacos ao chou, non deixa palabras perdidas.”[26] Porque conhece os perigos da mina e sabe que há que reforçar com traves no avanço da cova.

Sempre verba do chan máis fondo

– ouveo marzal, pisada cega- ¡vento!Non te atopas no teu pero si.Non te atopas no doutro, pero si.Apañas,apañas en cume,apañas en val,apañas en terra-xerme-furna.Vas apañando,apañas e deixas.Cando deixas de cume, fires,cando deixas de val, remas.¡Ouh, pro si deixas de terra, amigo!Si deixas de terra, levas,levas peito que che empuxa -verba feita-,levas aquel día craro-longo -tempo meu-,levas aqueles que che escoitan,escoitan e non din,levas terra en quenturas que de ti deixaron-cinsa que alumea-,levas forza que de ti che prestan,che prestaron.¡Vento![27]

Parada 7: Cantina velha

Viste a Naturaleza vestido feito por min.
Visto eu dela o mellor forro,
visto eu dela o seu corpín.
Teño nela o meu socorro.
Fuxe o meu peito de min
si ela non cómpre ó redor.
Lonxe dela non me fai o corpín,
non pode ca lousa o meu cor.
A aurora é miña i é dela.
O mediodía a liña rompeu.
Ten o serán da noite estrela.
Foise a tarde e non volveu,
foise. Ten a noite muito dela,
máis do que a Lúa verteu[28].

María Marinho leva com ela a maldição das costureiras: deixar os olhos no trabalho sem a terra lhe luxar as unhas, poder andar de casa em casa, como esta na que estamos, com a liberdade que outras não tinham. Já o diz o cancioneiro:

Miña mai de pequeniña
aprendeume a costureira
vén a auga e non me molla
vén o sol e non me queima[29]

Entre a vizinhança da sua mocidade mantém-se essa imagem de senhorita que tanto nos lembra àquela marquesinha de Castelao: “Era a única da vila que maquillaba a cara e os ollos. Sempre andaba moi arranxada. Era guapa e tinha uns labios avultados. (…/…) Tamén vestía cunhas roupas que non eran as que usaban as outras mozas de Escarabote. A verdade é que tinha certos aires de cidade. Gustáballe andar soa e mesmo achegábase ata as festas sem companhía. Era unha rapaza moi solitaria e talvez un pouco presumida polos ademáns que exhibía entre nós”[30].

María Marinho também foi mestra. Mestra sem título. A vizinhança de Parada fala do par, ela e o homem, a pôr escola, a María substituindo ou acompanhando, mas em igualdade. Aí, sem estudos regrados. E, sem embargo, estendeu-se, por causa das palavras de Novoneyra, a ideia da sua ignorância, em uma olhada classista que nega a possibilidade de aprendizagem autónoma e entre iguais. A poeta analfabeta, como Luz Fandiño, a intrusa:

1

Cousas, cousas fun lendo, cando as letras aprendía.
Agora que sei leer non sei o que alí decía.

2

¡Meu tempo! – cramei chorando.
Bágoa a bágoa iba escribindo:
Tempo do Tempo énos o pouso desta luz por onde ando.

Houve de abandonar a escola por circunstâncias económicas da família, mas essa escola deixou o pouso suficiente como para continuar a fazer o seu próprio caminho:

(…/…)

-Ahora que hablamos de sueños -digo a mi interlocutor- voy a contarte otro de los que tuve siendo niña, los cuales mi profesora exigía se los redactáramos tal y como los habíamos soñado. Esta simpática e inteligente profesora pelirroja, era la única maestra que entonces pedía a sus discípulas la redacción de los sueños y este mío, el que en esta hora voy a narrarte, recuerdo, así como yo se lo iba redactando, doña X -gruesa y esbelta a la vez- lo iba pasando a una libreta. Yo, emocionada por la razón infantil, la miraba fijo sin parpadear, extrayendo a la par com todo el cuidado los hechos vividos em mi cerebro, transmitidos por mi mente dormida. No sé por qué, cada uno de los párrafos que mi profesora iba cubriendo, visiblemente hacían trocar su duro rostro, es decir, adquiría expresión distinta. Recuerdo exactamente la final: cerró la libreta sin la consideración de alzar sus claros ojos a mí, mientras yo, con la ilusión de mis doce primaveras, esperaba inmóvil una respuesta más o menos alentadora[31].

PARADA 8: Parque diante do restaurante

Lo escribió ella, pero fíjate sobre qué cosas escribió se convierte en Lo escribió ella pero es incomprensible / está mal escrito / es poco consistente / irregular / poco interesante, etc, una afirmación que no tiene nada que ver con Lo escribió ella, pero soy incapaz de entenderlo (en cuyo caso el fallo puede estar em el lector). Detrás de Lo escribió ella pero es incomprensible está la premisa: lo que no entiendo, no existe[32]”.

Sobre María Mariño estendeu-se o véu do mistério, essa névoa envolta, nebra que anda sóia. O misticismo, a espiritualidade. E lemos e enxergamos um aquele de Juana Inés de la Cruz ou de Teresa de Jesús:

Cando souben que era meu
o que de lonxe alumaba,
a esperanza em mim teceu
o que eu xa comenzara.
Logo de min saeu texto
que inda ninguén atopou.
Quedáronse co seu verso
que en cantiga se trocou
Si a Verdade bem soupera
que o home di que a buscou
¡e que inda non dou dela!
Baixaría o Ceo à Terra.
O Sol non daría o que dou.

Non sería a Terra estrela[33].

E lemos e entrevemos outro aquele de María Zambrano, a poeta filósofa: El claro del bosque es (…) otro reino que un alma habita y guarda. Algún pájaro avisa y llama a ir hasta donde vaya marcando su voz. Y se la obedece; luego no se encuentra nada, nada que no sea un lugar intacto que parece haberse abierto en esse solo instante y que nunca más se dará así. No hay que buscarlo. No hay que buscar.[34]

Explica-o bem M Xosé Queizán: a Marinho faz “unha poesía metafísica que indaga em conceptos que foron e son obxectos de pensamento filosófico: a palabra e o tempo. “tempo é tempo e o mismo Tempo. O que pasou non se foi. Nil estamos. En el hai”. Existencialismo. Reflexión sobre o ser e o tempo, em terminoloxía heidegeriana”.

Reparemos nos títulos dos livros galegos: o dizer e o correr da vida, o ontem e o hoje e a (in)capacidade de comunicar. 

Só que, como afirma Ana Romaní, María Marinho faz sem patrons, sem modelos de escrita e sem titorias patriarcais, com esse seu ter de castanheiro. Por isso gostamos de incorporar neste roteiro vozes amigas: as daquelas outras poetas que achamos podemos ler à par, a fazer companhia e a daquelas que, achamos, souberam ler. 

Existe a filosofia e pode ser de todas. A que tanta historia e tanto nobelo! Nosoutras TAMBÉM ENTENDER.

Onte espelloume a verba o pulo que marca o tempo.
Del hoxe non entendo nada,
del hoxe non sei onde empeza,
del hoxe non teño,
non sei,
non sei del.
¿Sábeno, eu pregúntome?
Si, di a altura que me avala,
Si, do o sol morno-frío,
Si, di a terra que me muxe,
Si, di a forza que me palpa soia,
Si, berra a escada que me ergue.
Señor:
¿que farrapo son de ti?
¡Como me vira e reviras,
como me ergues e me fundes!
No de ti tallo me agachas,
no de ti tallo me espremes,
no de ti tallo exposme.
¡Ouh, como aguanta o meu de ti!
¿Que de min é teu sendeiro?
¿Que verba miña che chega?
¿Que son na túa liña de contas?
Calo.
Mañán direi: Todo nun.
Hoxe non entendo nada[35].

  • [1]Cito a través de Montse Penas: Letras Galegas María Mariño, unha análise da recepción da obra da poeta: https://culturagalega.gal/album/detalleextra.php?id=4177 , pág. 271.
  • [2]Agrafoxo, Xerardo e Xogaina, Suso: María Mariño. Retrato dunha vida. Concello de Noia, 2007. pág. 167.
  • [3]Agrafoxo, Xerardo e Xogaina, Suso: María Mariño. Retrato dunha vida. Concello de Noia, 2007. pág. 187.
  • [4] Agrafoxo, Xerardo e Xogaina, Suso: María Mariño. Retrato dunha vida. Concello de Noia, 2007. pág. 187.
  • [5] Idem, pág. 174.
  • [6]Cito a través de Penas, Montse: Letras Galegas María Marinho, unha análise da recepción da obra da poeta: https://culturagalega.gal/album/detalleextra.php?id=4177 , pág. 270.
  • [7]https://consellodacultura.gal/mediateca/extras/CCG_ig_pub2001_Festa-da-Palabra_21.pdf, pág. 40.
  • [8]Verba que comeza, in Mariño, María: Obra completa. Xerais 1994, pág. 147.
  • [9]Fragmento de Mi Ventana em Mariño, María: mas allá del tiempo. O libro inédito de 1965. Alvarellos 2007, pág. 78.
  • [10]Fragmento de Mi Viaje y el niño em Mariño, María: mas allá del tiempo. O libro inédito de 1965. Alvarellos 2007, pág. 112.
  • [11]Mariño, María: mas allá del tiempo. O libro inédito de 1965. Alvarellos 2007, págs. 86-87.
  • [12]Xosé Vila García, aluno da escola de Roberto Posse, en Agrafoxo, Xerado e Xogaina, Suso: María Mariño. Retrato dunha vida. Concello de Noia, 2007, pág 168.
  • [13]http://www.asega-critica.net/2019/01/como-escrever-ao-galope-por-susana-s.html
  • [14]Victoria Armesto, citada através de Agrafoxo, Xerado e Xogaina, Suso: María Mariño. Retrato dunha vida. Concello de Noia, 2007, pág 176.
  • [15]Teresa García Marinho, sobrinha, em Agrafoxo, Xerado e Xogaina, Suso: María Mariño. Retrato dunha vida. Concello de Noia, 2007, pág 151.
  • [16]Verba que comeza, in Mariño, María: Obra completa. Xerais 1994, págs. 187-188.
  • [17]Palabra no tempo, in Mariño, María: Obra completa. Xerais 1994, pág. 132.
  • [18]Afirma-o a sobrinha, Teresa García, en Agrafoxo, Xerado e Xogaina, Suso: María Mariño. Retrato dunha vida. Concello de Noia, 2007, pág 128.
  • [19]Campo, Marica em Publicar na madurez: https://culturagalega.gal/album/docs/7_marino_publicarnamadurez.pdf
  • [20]Plath, Silvia: Três mulheres: https://lume.ufrgs.br/bitstream/handle/10183/235407/001137004.pdf?sequence=1&isAllowed=y , pág 89. Tradução de Maria Della Valle.
  • [21]Reproduzida por González, Helena, no estudo introdutório de Mariño, María: mas allá del tiempo. O libro inédito de 1965. Alvarellos 2007, pág. 27, sublinhados da minha responsabilidade.
  • [22]Verba que comenza, in Mariño, María: Obra completa. Xerais 1994, págs. 171-172.
  • [23]Palabra no tempo, in Mariño, María: Obra completa. Xerais 1994, pág. 113.
  • [24]E paramos para gozar da carriça luminosa na boca da mina: https://gl.wikipedia.org/wiki/Carriza_luminosa
  • [25]Palavras que usou novoneyra para definir o seu trabalho com a língua.
  • [26]M.a Xosé Queizán, em Publicar na madurez: https://culturagalega.gal/album/docs/7_marino_publicarnamadurez.pdf
  • [27]Verba que comenza, in Mariño, María: Obra completa. Xerais 1994, pág. 156.
  • [28]Palabra no tempo, in Mariño, María: Obra completa. Xerais 1994, pág. 143.
  • [29]Schubarth, Dorothé e Santamarina, Antón: Cancioneiro Popular Galego.
  • https://cancioneiro.fundacionbarrie.org/volumen1/letras/cancioneiro_vol_1_Tomo_2.pdf, pág. 33.
  • [30]Ramón Alcalde Lago, aluno da escola de Roberto Posse, en Agrafoxo, Xerado e Xogaina, Suso: María Mariño. Retrato dunha vida. Concello de Noia, 2007, pág 90.
  • [31]Mariño, María: mas allá del tiempo. O libro inédito de 1965. Alvarellos 2007, págs. 91-92
  • [32]Russ, Joanna: Cómo acabar con la escritura de las mujeres. Editorial Dos Bigotes / Editorial Barrett 2018. Pág. 10.
  • [33]Palabra no tempo, in Mariño, María: Obra completa. Xerais 1994, pág. 141.
  • [34] Citada através de Fernández Rodríguez, Manuel: A combustión espontânea de María Mariño. Mística e palabra. RAG pág. 23. https://publicacionsperiodicas.academia.gal/index.php/BRAG/issue/view/31/31
  • [35]Verba que comenza, in Mariño, María: Obra completa. Xerais 1994, págs. 169-170.

[Este artigo foi publicado originariamente na Plataforma de Crítica Literária Feminista A Sega]

Máis de Susana Sánchez Arins