Partilhar

Carvalho contra Piñeiro: um documento para a história do reintegracionismo

Carvalho - Pinheiro

 

Se há uma coisa certa no movimento reintegracionista é que ainda nos resta muito por conhecer na nossa história. Poucos historiadores têm prestado a devida atenção ao discurso de língua dentro do galeguismo político e cultural, embora o reintegracionismo também tenha a sua parte de responsabilidade. A recorrente utilização de expressões como “A tradição do galeguismo histórico sempre foi lusista”[1], legitimava as teses do integracionismo (por citar a expressão alcunhada por Rodrigues Lapa), mas paradoxalmente também paralisava o conhecimento profundo do que na verdade fora uma história de lutas normativas. Se toda a tradição do galeguismo fora lusista, porquê continuar a investigar? Com a publicação da Breve Historia do Reintegracionismo procuramos fazer uma pequena aproximação, contextualizando o discurso de língua, e tentando perceber onde, quando é porquê se deram as polémicas ortográficas. Porém, como assinalávamos nas conclusões, muitas dessas questões ainda estão longe de serem resolvidas. Mas para isso está o trabalho dos historiadores que, mergulhados em arquivos e bibliotecas, procuramos preencher as lacunas através da documentação. E foi precisamente nesse trabalho na Fundación Penzol onde encontramos uma carta de Carvalho Calero dirigida a Ramón Piñeiro que para já, deveria formar parte da história do movimento.

A carta em questão, datada em sete de outubro de 1982, tão só três meses depois da aprovação das NOMIGA pela RAG e o ILG, informa da posição pessoal do galeguista sobre o processo de codificação normativa. Nela aparece sistematizado o seu pensamento em matéria linguística. Pensamento que, entre os anos 1975 a 1979[2], evoluiu na defesa das teses reintegracionistas, sem dúvida, influenciado pelo magistério de Rodrigues Lapa e com a ajuda do professor José Luis Rodrigues. Deste modo, a pessoa mais importante na codificação do galego na década de 60 e 70, passou do centro do Grupo Galáxia à periferia.

No entanto, ainda em 1979 Carvalho presidiria uma comissão encarregue de levar avante o processo de codificação normativa[3]. Como é sabido, a norma resultante, aprovada em fevereiro de 1980, apresentava uma clara inclinação reintegracionista, mantendo a possibilidade de optar por soluções duplas nos casos mais conflituosos. A história posterior é bem conhecida. Com a proposta da Comissão derrogada e depois do aposentamento de Carvalho Calero da sua Cátedra, o conglomerado Galáxia-RAG delegou a autoridade em matéria de língua no Instituto da Língua Galega.

A carta, com a franqueza característica de qualquer produção epistolar, mostra um Carvalho Calero muito crítico com os critérios utilizados na elaboração das NOMIGA, bem comoo seu profundo pesar ao não ter sido tomada em consideração a sua opinião. Deixemos, no entanto, que seja o próprio Carvalho quem fale do acontecido:

Universidad de Santiago
Facultad de Filologia
7 Outubro 1982
Sr. Don Ramón Piñeiro López
Gelmírez, 15
Santiago de Compostelana

Querido amigo:

Recebin a tua carta e o libro adjunto, que che agradezo como unha manifestación de deferéncia. Canto à opinión que de min solicitas, se cadra en nome de un grupo de persoas, pois falas en plural, considero que o acto de pedir-ma é mera fórmula cortés, sen interés prático. Por duas razóns.

1ª. Se coñecedes os meus pontos de vista sobre a língua, doadamente comprenderedes o que penso sobre as Normas Unificadas, pois sobra-vos aptitude para facer a oportuna comparación.

2ª. Dado que substancialmente son as persoas que redactaron as Normas as que van julgar as suas condicións para a oficialización, se non estou equivocado, está fora de toda probabilidade que un parecer contrário a aquelas poda inducir-vos a desfacer ou refacer o que vindes de consumar.

Asi que non teria sentido que eu me molestase en facer unha análise minuciosa de un texto que a todas luces non vai ser desbotado polos mesmos que o redactaron, ou os seus comitentes.

Sen embargo, como o teu acto revela cortesia perante min, non quero aparecer descortés refugando calquer resposta, ainda que non creia útil a que poda dar-che; é, por isso, direi-che o que penso en geral do traballo que se fixo, sen descer a pormenores que non virian a conto, e nos que outros se ocuparán, verosimilmente.

Para min, esse texto é un informe sobre o estado actual do galego. Ese é o seu valor. Un valor informativo de carácter científico. Ainda que se pudesen formular observacións de detalle sobre a realidade de alguns dos feitos registados e sobre a interpretación de moitos -o que é inevitábel nesta clase de traballos-, este é un repositório de dados dialectológicos que ten o interés de un ficheiro ou un atlas lingüístico que pretende abranger na sua rede a sincronia actual.

Ora, os dados en bruto desta sincronia polo que se refere à fala, e en parte à escrita, han ser informados por un critério de política lingüística se se quer construir unha normativa oficial do noso idioma.

Asi se fai, efectivamente, nese traballo. E aqui, ao meu juízo, está o erro de orientación. Os tecnócratas que acumularon os dados e os despregaron perante os demáis redactores, non superaron a sua limitación profisional, e, por falta de formación ajeitada, foron incapaces de comprender que o problema da normativización é un problema político, sobre todo dadas as circunstáncias en que se acha o galego; polo que un dictame sobre a realidade dialectológica actual non pode por si só configurar as bases de unha ordenación lingüística. O noso idioma non vive, desde o século XV, unha vida regular, e hai que lle aplicar unha terapéutica que restaure os tecidos danados, sen que podamos aceitar como normal unha realidade patológica, o que constituiria un erro que poderia ter consecuéncias irreparábeis. Os autores do texto son notários que dan fe de un aspecto da realidade lingüística; mais ao querer erigir en norma unha síntese desa realidade, non teñen en conta que o que foi o galego segundo a história e o que seria conforme ao ideal que cabe formular neste mundo de hoje, tan competitivo e internacionalizado, exige ter en conta factores sociais e políticos invisíbeis à radioscópia técnica.

Os non tecnócratas que se reunian cos que o eran, estaban chamados a corrigir esas limitacións dos seus colegas, como depositários da tradición sobre o ser do idioma, que Murguia definia no discurso fundacional da Académia en termos que, traducidos à terminologia moderna, coinciden cos da escola romanística hispánica, que configuran o galego como unha forma do iberorrománico ocidental. O contacto cos seus codialectos é indispensábel para que non sucumba à presión do castellano, de jeito que o seu isolamento non pode máis que favorecer a sua desaparición a prazo longo ou médio, ou -o que é o mesmo- a sua conversión nun dialecto do español central.

Creio, pois, que haberia que acentuar aquela relación natural, sen perjuízo de manter todas as particularidades genuínas, algunhas perdidas noutros ámbitos do romance ocidental, comezando por unha aproximación ortográfica, que seria un achegamento à nosa ortografia histórica, ainda que se admitisen algunhas inovacións posteriores à separación política. Se o romance central utiliza unha mesma ortografia para todas as suas variedades, ainda que haja, como é sabido, importantes diferéncias nas falas, non hai que cantonalizar as solucións na área ocidental.

Claro que todo isto teria de realizar-se gradualmente, e as recuperacións ou reintegracións haberían de actuar a diversos niveis e segundo as condicións de tempo e espazo en que operasen. Mais as Normas Unificadas, ao declarar sepultas as formas históricas e potenciar as diferéncias coa pola máis próspera do galego -o portugués padrón-, expulsan aos que chamamos reintegracionistas da vida legal do idioma, e poñen-lles diante dos ollos a infernal inscripción dantesca: deixade toda esperanza. Isto non é prudéncia nen realismo, senón pauliña e excomuñón. Outras normativas, ainda na sua excesiva permisividade e sincretismo, posibilitaban, sequer, a convivéncia pluralista en espera de unha coincidencia natural, produto da libre competéncia, que tampouco ten que ser unha coincidéncia absoluta.

Mais estas Normas Unificadas, nas que a Académia admite ao Instituto como corpo colegislador -a pesar de que pola sua constitución e o seu funcionamento se trata de entes heterogéneos-, endurecen, desde a primeira página, a posición isolacionista, que nas Bases promovidas polo mesmo Instituto formulaba alternativas e incluía concesións que foron retiradas no texto recente.

Ausente de todo este proceso, e demasiado implicado en esforzos anteriores, julguei o mellor -e manteño este propósito- non participar en máis deliberacións -para as que tampouco fun pertinentemente convocado-; mais claro está que non podia excusar a miña resposta à tua carta, ainda crendo que o teu requerimento estaba ditado somente por motivos de cortesia, ja que as circunstáncias fan absolutamente inverosímil toda influéncia do meu parecer.

Se alguén máis participa no meio en que te moves, dos sentimentos de consideración cara min que a tua carta revela, fai-no partícipe do meu agradecimento por esa deferéncia; e recebe unha cordial aperta do teu amigo. R. Carballo Calero.

Fundación Penzol: Carta de Carballo Calero a Ramón Piñeiro. Em Correspondência de Ramón Piñeiro, CA-251/30. 1982/10/07.

 

 

NOTAS:

[1] Na epígrafe intitulada Lusismo do seu livro “O galeguismo na encrucillada Republicana”, o historiador Xavier Castro assinalava, ao seu pesar: “En xeral podemos dicir que de sempre a tradición galeguista foi lusista. Non só Antolín Faraldo andivo exiliado por aqueles pagos, senón que o mesmo A. Vilar Ponte confesa ter recebido un aldabonazo cando comprobou que o alter galego, que non outra cousa é o portugués, tiña a dignidade de idioma oficial. Isto en gran parte condicionou o nacimento das Irmandades da Fala que, como o seu nome indica, facían da lingua cuestión preferente”. Em CASTRO, X. (1985), p. 290.

[2] Foi fundamentalmente a partir dum artigo de “transição” intitulado “ortografia galega” e publicado em La Voz de Galicia em 27 de julho de 1975 ou como assinala Torres Feijó “na reediçom da sua obra poética em Edicións do Castro (1980), editora de Sada gerida polo intelectual e empresário galeguista Isaac Díaz Pardo, com o título de Pretérito Imperfeito (1927-1961)”. Em Torres Feijó, E. (2009), www.grupogalabra.com.

[3] Presidida por Carvalho Calero e integrada por: Vice-presidente D. Ramón Martínez López. Vogais: D. Xosé Fernández Filgueira Valderde, D. Isidoro Millán González-Pardo, D. Antonio Santamarina Fernández, D. Xosé Luis Pensado Tomé, D. Manuel Vidán Torreira, Secretário: D. José Luís Rodríguez Fernández.

 

Lançamento do livro 50 anos de Abril na Galiza, em Vigo

A Mesa tramitou mais de um milhar de expedientes em 2023

Areias de Portonovo, uma jornada atlântica da Galiza ao Brasil

A USC comemora os 50 anos da revolução de 25 de Abril que deu início à democracia contemporânea em Portugal

Sónia Engroba: ‘Não somos conscientes nem conhecedores do poder da nossa própria língua’

Novidades Através: 50 anos de Abril na Galiza

Lançamento do livro 50 anos de Abril na Galiza, em Vigo

A Mesa tramitou mais de um milhar de expedientes em 2023

Areias de Portonovo, uma jornada atlântica da Galiza ao Brasil

A USC comemora os 50 anos da revolução de 25 de Abril que deu início à democracia contemporânea em Portugal